1961: Λίγο πριν το τέλος της πρώτης «οκταετίας Καραμανλή»
Δεν μπορεί κανείς να προδικάσει την έκβαση της εκλογικής αναμέτρησης της 11ης Νοεμβρίου και να πει από τώρα ποιος θα ηγείται του ΠΑΣΟΚ μετά από αυτή την εκλογή, αλλά –ακόμη και αν ηττηθεί ο Γιώργος Παπανδρέου- έχει ήδη δώσει τρεις μάχες με τον Κώστα Καραμανλή. Κι αν αυτός δεν κατάφερε να διεκπεραιώσει νικηφόρα καμιά από τις μεταξύ τους αναμετρήσεις, ένας άλλος Γ. Παπανδρέου είχε καλύτερο «σκορ» απέναντι σε έναν άλλο Κ. Καραμανλή. Βέβαια, και εκείνοι ήταν «Γεώργιος» και «Κωνσταντίνος» στα επίσημα βαπτιστικά τους ονόματα, αλλά παρέμεναν «Γεώργιος» και «Κωνσταντίνος» και στη δημόσια πολιτική τους δραστηριότητα. Πριν από περίπου μισόν αιώνα που αναμετριόντουσαν, δεν υπήρχε περίπτωση να αποκληθεί πολιτικός αρχηγός με «χαϊδευτικό» όνομα. Κι εδώ που τα λέμε, εκτός από την αυστηρότητα και σοβαρότητα (ή μήπως σοβαροφάνεια;) των παλαιότερων εποχών, δεν υπήρχε και ανάγκη για «χαϊδευτικά»: αν δεν είχαν προϋπάρξει ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, είναι άραγε βέβαιο ότι οι σημερινοί θα είχαν γίνει «Γιώργος» και «Κώστας», ώστε να διακρίνονται από τους παλαιότερους;
Τέλος πάντων, ας αφήσουμε την ονοματολογία και ας «πεταχτούμε» 46 χρόνια πίσω, στις περιβόητες εκλογές του 1961. Έγραψα «περιβόητες», επειδή καταγράφτηκαν (στη μνήμη σημαντικού μέρους αυτών που τις έζησαν και σε μεγάλο τμήμα της σχετικής αρθρογραφίας και ιστοριογραφίας) ως εκλογές «βίας και νοθείας» και με τη διεξαγωγή τους συνδέθηκαν κατηγορίες ότι «ψήφισαν και τα δέντρα». Αυτό το τελευταίο συνέβη, επειδή παρατηρήθηκε –ή, τουλάχιστον, καταγγέλθηκε ότι παρατηρήθηκε- να υπάρχουν καλλωπιστικά ή ακόμη και οπωροφόρα δέντρα σε σημεία οδών όπου κανονικά έπρεπε να βρίσκονται σπίτια εκλογέων. Ακόμη, υπήρξαν καταγγελίες για εφαρμογή του στρατιωτικού σχεδίου «Περικλής» στην προεκλογική περίοδο, για αλλοίωση αποτελεσμάτων σε τμήματα όπου ψήφιζαν στρατιωτικοί ή αστυνομικοί, καθώς και για υφαρπαγή ψήφων πολιτών που το 1958 είχαν ψηφίσει Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ – νόμιμο πολιτικό κόμμα της Αριστεράς, ενώ το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου από το 1947), με εκφοβισμό και απειλές.
Για την ιστορία, στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ είχε αποσπάσει το 25% των ψήφων, είχε αναδειχτεί σε αξιωματική αντιπολίτευση και είχε εκλέξει 79 βουλευτές. Η εξέλιξη αυτή είχε δημιουργήσει μεγάλη αίσθηση εντός και εκτός της Ελλάδας, αφού σημειωνόταν 9 μόλις χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου.
Επιστρέφουμε στα 1961. Έχουν, λοιπόν, προκηρυχθεί εκλογές για τις 29 Οκτωβρίου. Κεντρικό διακύβευμα των εκλογών, μετά την πρόθεση της κυβέρνησης Καραμανλή να αλλάξει τον εκλογικό νόμο, ήταν –σύμφωνα με τον καθηγητή Ηλία Νικολακόπουλο- «η οριστική διαμόρφωση των εκλογικών σχηματισμών». Ο γνωστός εκλογολόγος συνεχίζει λέγοντας ότι «θα καθοριζόταν και η μορφή της αναμέτρησης, αν δηλαδή θα εξελισσόταν σε πολωτική αναμέτρηση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς ή αν στην αντιπαράθεση μπορούσε να παρεμβληθεί και ο κεντρώος χώρος» (τα παραθέματα προέρχονται από το βιβλίο του Η καχεκτική Δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές 1946-1967, σ. 264).
Σε αυτό το πλαίσιο, οι επικεφαλής των κομμάτων «οργώνουν» τη χώρα, μιλώντας σε συγκεντρώσεις.
Πρέπει να σημειωθεί ότι, προσπαθώντας να «παρεμβάλουν» τον κεντρώο χώρο στην αντιπαράθεση, αρκετοί πολιτικοί έχουν σχηματίσει, από το Φεβρουάριο του 1961, την Ένωση Κέντρου. Στις εκλογές αυτές, εμφανίστηκε διαφορετικά και η ΕΔΑ: συνασπίστηκε με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) και «κατέβαινε» ως Π.Α.Μ.Ε. (Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος). Τώρα πια, τον Οκτώβριο, ο αρχηγός του κόμματος της Ένωσης Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου έχει αποδυθεί σε έναν τεράστιο αγώνα, για να «διακοπεί η άμπωτις της κυριαρχίας της κυβερνήσεως Καραμανλή και να έλθει η παλίρροια της επανόδου της δημοκρατικής παρατάξεως» (δηλώσεις του στην Κομοτηνή, το πρωί της 13ης Οκτωβρίου 1961).
Για να βοηθήσει την «παλίρροια», ο Παπανδρέου φτάνει –προερχόμενος από την Αλεξανδρούπολη- στην Κομοτηνή το πρωί της 13ης Οκτωβρίου και αρχίζει περιοδεία. Μιλάει στην Ξάνθη το μεσημέρι και στη συνέχεια, κινούμενος οδικώς, αναχωρεί για την Καβάλα.
Στις 7.30 το απόγευμα ο κεντρώος πολιτικός ξεκινά το λόγο του από το μπαλκόνι του Επιμελητηρίου της Καβάλας. Μιλά μπροστά σε ένα πλήθος «πεζοπόρων» (έτσι αρέσκεται να αποκαλεί ο ηγέτης της Ένωσης Κέντρου τους παρευρισκόμενους στις συγκεντρώσεις της, επιδιώκοντας να τους αντιδιαστέλλει σε κάθε ευκαιρία με όσους παρακολουθούν τις αντίστοιχες της ΕΡΕ, κόμματος του Καραμανλή, για τους οποίους λέει ότι μετακινούνται «διά παντός μέσου» και τους χαρακτηρίζει «μηχανοκινήτους»).
Ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας ότι στο στερέωμα της Ελλάδας αντιλαλεί η ζητωκραυγή υπέρ της Δημοκρατίας και ότι είναι βέβαιος πως από τις εκλογές θα προκύψει κυβέρνηση του Κέντρου, κυβέρνηση που θα χαίρει της λαϊκής εμπιστοσύνης. Συνέχισε, υπογραμμίζοντας την υποχρέωση του λαού να καταλύσει το κομματικό κράτος της ΕΡΕ και υποσχόμενος την κατοχύρωση των λαϊκών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Μετά από αυτά, ο Παπανδρέου άρχισε να αναφέρεται στα προβλήματα της Καβάλας. Στάθηκε ιδιαίτερα στο θέμα της ανεργίας, λέγοντας ότι με κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου οι εργάτες θα ξαναβρούνε δουλειά. Ακολούθως, αναφέρθηκε στο κατεξοχήν «αδύνατο σημείο» της πόλης, την προϊούσα παρακμή της καπνικής οικονομίας. Υποσχέθηκε ότι η Καβάλα θα ξαναβρεί την παλιά της θέση ως κέντρο επεξεργασίας του καπνού.
Σημειώνεται εδώ ότι μετά το 1953, όταν καταργήθηκε το Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών και επιτράπηκε σε ανειδίκευτες γυναίκες (χαμηλότερα αμειβόμενες και ενίοτε ανασφάλιστες) να αντικαταστήσουν τους άνδρες καπνεργάτες (οι οποίοι, για να δουλέψουν, έπρεπε να έχουν βιβλιάριο ασφάλισης και σχετική ειδίκευση), δημιουργήθηκε στην πόλη έντονο πρόβλημα ανεργίας. Ο Παπανδρέου υπενθύμισε ότι από τους 15.000 ανέργους της πόλης οι 12.000 είναι καπνεργάτες. Αν σε αυτό προστεθεί και η συνολική μείωση του κύκλου εργασιών των καπνομάγαζων λόγω της κυριαρχίας των αμερικάνικων καπνών σε βάρος των παραγόμενων στην περιοχή «ανατολικών» και η φυγή εταιρειών από την Καβάλα, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς ότι τα λόγια του Παπανδρέου άγγιζαν (κι επεδίωκαν αυτό ακριβώς) ευαίσθητες χορδές των Καβαλιωτών. Είπε ακόμη ότι θα ληφθούν μέτρα για την προστασία της μέσης μηχανοκίνητης αλιείας, δηλαδή των αλιευτικών σκαφών μεσαίου μεγέθους και επισήμανε ότι θα καταβληθεί προσπάθεια για να εξασφαλιστεί τόσο η αύξηση της γεωργικής παραγωγής όσο και η διάθεσή της στην αγορά. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε, «άνευ της διαθέσεως των γεωργικών προϊόντων, η αύξησις [της παραγωγής] αποτελεί κατάραν και όχι ευλογίαν».
Κλείνοντας το λόγο του, ο 77χρονος πολιτικός διαβεβαίωσε το ακροατήριό του ότι το πρόγραμμα της Ένωσης Κέντρου βρίσκει απήχηση στις καρδιές των Ελλήνων, καθώς και ότι διαπιστώνεται πως δεν πρόκειται πλέον για εκλογικό ρεύμα, αλλά για λαϊκό κίνημα. Δήλωσε «κατάπληκτος και ευγνώμων» για την υποδοχή που του επιφύλαξε η Καβάλα και τόνισε ότι για πρώτη φορά υπήρξε στην πόλη πάνδημη συγκέντρωση των «πεζοπόρων», οι οποίοι –σε αντίθεση με τους «μηχανοκινήτους» της ΕΡΕ- έχουν ψυχή, πάθος και ιδεώδη.
Οι εκλογές έγιναν μέσα σε έντονο κλίμα και η Ένωση Κέντρου τις έχασε. Η ΕΡΕ θριάμβευσε πανελλαδικά με ποσοστό 50,81 %, πήρε περισσότερο από το 50% των ψήφων στο νομό Καβάλας και εξέλεξε τρεις βουλευτές, η Ένωση Κέντρου εξέλεξε δύο και το Π.Α.Μ.Ε. έναν, τον δολοφονημένο αργότερα (Μάιο 1968) από όργανα της δικτατορίας Γιώργη Τσαρουχά.
Η Καβάλα συνέχισε να ταλανίζεται από ανεργία και σύντομα ξεκίνησε ένα έντονο μεταναστευτικό ρεύμα, τόσο προς τις μεγάλες πόλεις όσο και τη Δυτική Ευρώπη. Βέβαια, χρειαζόταν «Πιστοποιητικόν Ανεπιλήπτου Διαγωγής», για να «βγάλει» κάποιος διαβατήριο και να εργαστεί στο εξωτερικό.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Ένωση Κέντρου, πάντως, θα κατάφερναν να νικήσουν τον Καραμανλή και την ΕΡΕ δύο χρόνια αργότερα, στις 3 Νοεμβρίου 1963. Ύστερα από λίγες μέρες, ο Καραμανλής θα εγκατέλειπε την ηγεσία της ΕΡΕ και την Ελλάδα, αυτοεξοριζόμενος στη Γαλλία.
Έτσι θα ξεκινούσε το «κεντρώο διάλειμμα» του 1963-65, για να καταλήξει στην 21η Απριλίου 1967.
Αυτά, όμως, σιγά –σιγά και με τη σειρά τους…
