Κι έγιναν έξι τα "χτυπήματα" στην αναγνωστική ηρεμία της επαρχιακής πόλης και του www-world. Κι είπα να γράψω για κάτι που μελετώ εδώ και καιρό. Τίτλος της στήλης στο Καβαλιώτικο ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ ήταν ΧΡΟΝΟ-Λόγος και το περιεχόμενο της σελίδας την Κυριακή 7 Οκτώβρη ήταν το παρακάτω:
Έχε το νου σου στο παιδί…
Και όταν θα ’ρθουν οι καιροί
που θα ’χει σβήσει το κερί
στην καταιγίδα,
υπερασπίσου το παιδί,
γιατί αν γλυτώσει το παιδί
υπάρχει ελπίδα.
Στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου, μελοποιημένοι από το Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδημένοι από τον Παύλο Σιδηρόπουλο στην ταινία του Ανδρέα Θωμόπουλου Ο Ασυμβίβαστος (1979).
Μπήκαμε και στον Οκτώβρη. Καλή συνέχεια στο φθινόπωρο. Ευχές για καλή και γελαστή ζωή σε όλα τα παιδιά, γεννημένα κι αναμενόμενα, και η τύχη μακάρι να χαμογελά πάντα από δω και πέρα στη μικρή Παυλίνα, που έχασε πρόωρα τη μαμά της…
Προσπαθώ εδώ κι έξι εβδομάδες να εντοπίζω συμβάντα των περασμένων δεκαετιών που να συμπίπτουν χρονικά με τις μέρες κυκλοφορίας της εφημερίδας που με φιλοξενεί. Η προσπάθεια γίνεται εντονότερη, με σκοπό να συμπληρώνεται ένας «στρογγυλός» αριθμός ετών από τη χρονιά κατά την οποία συνέβησαν όσα περιγράφονται. Αυτή τη φορά, ο στόχος επιτεύχθηκε, αφού συμπληρώνονται (για την ακρίβεια, συμπληρώθηκαν) ακριβώς 60 χρόνια από το έτος ίδρυσης της Παιδόπολης Καβάλας «Άγιος Γεώργιος». Ενός ιδρύματος – συμβόλου μιας ολόκληρης εποχής.
Ήταν Απρίλιος του 1947, πρώτη του μήνα, όταν –αντί για τα συνήθη λόγω της ημέρας ψέματα- ακούστηκε από στόματα καλά πληροφορημένα κι ύστερα από το ραδιόφωνο το σημαντικό νέο: «Απέθανεν ο Βασιλεύς Γεώργιος». Ένας βασιλιάς έφευγε, άλλος ερχόταν. Τον εκλιπόντα διαδέχθηκε ο αδελφός του, πρίγκιπας (μέχρι τότε) Παύλος. Δε μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού ο Γεώργιος ήταν άκληρος.
Μαζί, όμως, με το νέο βασιλιά, η Ελλάδα αποκτούσε (και πάλι) και βασίλισσα. Ήταν η γεννημένη στη Γερμανία Φρειδερίκη, πριγκίπισσα Διάδοχος από το 1938. Επρόκειτο για μια δυναμική γυναίκα, που αρκετά πριν από την ανάρρηση του άντρα της στο θρόνο της μικρής βαλκανικής χώρας είχε αρχίσει να δείχνει ενδιαφέρον για φιλανθρωπικά έργα και δραστηριότητες. Επεδίωκε, απ’ ό,τι φαίνεται, να συνεχίσει την παράδοση των προκατόχων της. Μια ματιά στη σ. 283 του εξαιρετικά ενδιαφέροντος βιβλίου του «εξ απορρήτων» του Παλατιού, πολιτικού και συγγραφέα, Σπύρου Μαρκεζίνη Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος 1936-1975, μπορεί να φωτίσει τα «ελατήρια» της νέας βασίλισσας, αυτά που την οδήγησαν στην ενασχόλησή της με την παιδική ηλικία και τη δημιουργία των Παιδοπόλεων. Μαρτυρία υπεράνω υποψίας, αφού οι ιδεολογικώς αντίθετοι με τη συντηρητική παράταξη (τότε και τώρα) μίλησαν και μιλάνε για «γκέτο της Φρειδερίκης», «παιδουπόλεις – στρατόπεδα αναμόρφωσης των παιδιών των ανταρτών και αντικομμουνιστικών κηρυγμάτων». Η ίδια η Φρειδερίκη στα απομνημονεύματά της λέει ότι η προσπάθειά της αποσκοπούσε στο «να γλιτώσουμε τα παιδιά μας, στις βόρειες επαρχίες, από το να μεταφερθούν πέρα από τα σύνορα και να ανατραφούν ως εχθροί της χώρας». Βέβαια, πρέπει να επισημανθεί ότι το περίφημο «παιδομάζωμα» των ανταρτών ξεκίνησε το Μάρτιο του 1948, αρκετούς μήνες αργότερα από το βασιλικό «Παιδοφύλαγμα».
Για να καταλάβετε καλύτερα τι συνέβη, φίλοι αναγνώστες, θα πρέπει να περιγραφεί αδρομερώς η προσπάθεια της Φρειδερίκης να στήσει τα «μετερίζια» του αγώνα της για την «προστασίαν των απειλουμένων παίδων».
Η βασίλισσα άρχισε αμέσως (συνέχισε, για να είμαστε ακριβείς, αφού το έπραττε και ως πριγκίπισσα) να περιέρχεται τις βόρειες περιοχές της Ελλάδας, θέατρα επιχειρήσεων του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος είχε πια κλιμακωθεί.
Μετά το τέλος μιας από τις περιοδείες της αποφάσισε να δράσει. Έτσι, το βράδυ της 5ης Ιουλίου 1947, απηύθυνε ραδιοφωνικό διάγγελμα. Επισήμαινε ότι «παιδιά ορφανά γυρίζουν εις τους δρόμους αναζητούντα κάποιο στήριγμα» και τόνιζε ότι όφειλε να ζητήσει από τους Έλληνες «θυσίας, τας οποίας όσον και αν είναι μεγάλαι, θα είναι ελάχισται εν σχέσει με εκείνας τας οποίας υφίστανται οι κάτοικοι των βορείων επαρχιών μας».
Γνωστοποιούσε με αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία του «Εράνου "Πρόνοια Βορείων Επαρχιών Ελλάδος"». Πρώτο βήμα, μετά από τη στελέχωση του Εράνου με προσωπικότητες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του τόπου και εθελόντριες από την αριστοκρατία της πρωτεύουσας, ήταν η δημιουργία των Παιδοπόλεων, η συγκέντρωση των πρώτων παιδιών και η πρόσληψη προσωπικού.
Όλα όσα ακολούθησαν έγιναν σχεδόν αστραπιαία. Στα τέλη Ιουλίου εγκαινιάστηκε η πρώτη Παιδόπολη στη Θεσσαλονίκη, κι ένα μήνα αργότερα, στις 27 Αυγούστου, αποφασίστηκε η ίδρυση Παιδόπολης στην Καβάλα. Χάρη στην ικανότητα της Αλεξάνδρας Μελά, γυναίκας έμπειρης περί τα οργανωτικά και με αξιόλογο παρελθόν ως προέδρου της Λέσχης Εργαζομένου Κοριτσιού Θεσσαλονίκης, ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες για την εξεύρεση του κτιρίου και την επιλογή των πρώτων παιδιών – τροφίμων. Κτίριο που επελέγη ήταν το σημερινό Πουλίδειο Γηροκομείο, το οποίο παραχώρησε η ιδιοκτήτριά του Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών Καβάλας – Φ.Α.Κ.Κ. (αρχικά δωρεάν και στη συνέχεια με μίσθωμα) και τα πρώτα παιδιά πέρασαν την πόρτα του ιδρύματος στις 23 Σεπτεμβρίου του 1947. Ήταν 15 αγόρια και 7 κορίτσια, ηλικίας 7 έως 12 ετών, προερχόμενα τα 20 από τα ορεινά χωριά του νομού Ξάνθης, ένα από τη Μουσθένη και ένα από την Κομοτηνή.
Στον κατάλογο που δημιουργήθηκε, δίπλα στο όνομα του καθενός υπήρχε η φράση «οικογένεια πληγείσα υπό ανταρτών», που συμπληρωνόταν από τις λέξεις «ορφανό πατρός», «ορφανό μητρός» κ.λ.π. Μέχρι το τέλος του μήνα άλλα 190 παιδιά είχαν καταλύσει στην Παιδόπολη.
Την πρώτη Εφορευτική Επιτροπή αποτέλεσαν: ο Μητροπολίτης Φιλίππων Χρυσόστομος ως Πρόεδρος και σε περίπτωση απουσίας του ο Πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης Άνθιμος, ο Διευθυντής του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Ηρακλής Κασνέτσης ως οικονομικός σύμβουλος. Mέλη ορίστηκαν: οι κυρίες Αικατερίνη Κακλαμάνη, μέλος του Δ.Σ. της Φ.Α.Κ.Κ., Ελένη Αναστασιάδου, στέλεχος της «Φανέλλας του Στρατιώτου», Στέλλα Παναγιωτοπούλου, σύζυγος του γιατρού και βουλευτή του δεξιού Λαϊκού Κόμματος Νικόλαου Παναγιωτόπουλου, παππού του σημερινού βουλευτή της ΝΔ, Παμφίλη Τάντηρα, σύζυγος του διευθυντή των μύλων Γεωργή – Νικολετόπουλου, Έλλη Βασιλικού, Πρόεδρος της Φ.Α.Κ.Κ., ο διορισμένος (από το 1934 δεν είχαν γίνει δημοτικές εκλογές) Δήμαρχος Καβάλας Μιχαήλ Λολίδης και ο Γυμνασιάρχης Αρρένων Σπυρίδων Μαυρομμάτης.
Διευθύντρια («Γενική Αρχηγός») του ιδρύματος τοποθετήθηκε η Γενική Γραμματέας της Φ.Α.Κ.Κ, γυμνάστρια και νηπιαγωγός, Δέσποινα Τσαλάνη, ένας άνθρωπος δυναμικός και αφιερωμένος στη δουλειά του.
Κι απόμενε να γίνουν τα επίσημα εγκαίνια της Παιδόπολης, η οποία έλαβε το όνομα «Άγιος Γεώργιος», εις μνήμην του νεκρού βασιλιά.
Κι απόμενε να γίνουν τα επίσημα εγκαίνια της Παιδόπολης, η οποία έλαβε το όνομα «Άγιος Γεώργιος», εις μνήμην του νεκρού βασιλιά.
Η Φρειδερίκη, συνοδεύοντας τον βασιλιά Παύλο, βρέθηκε στην Καβάλα στις 4 Οκτωβρίου 1947 και στις 6 το απόγευμα πήγε στο Γηροκομείο, για να παραστεί στην τελετή των εγκαινίων. Την περίμεναν ο Μητροπολίτης, ο Γενικός Διοικητής Θράκης στρατηγός Κοσμάς και εκπρόσωποι τοπικών αρχών (νομάρχης, δήμαρχος). Έκοψε συμβολικά μια γαλανόλευκη ταινία «διά ψαλλίδος» (όπως έγραψε η μοναδική εφημερίδα που κυκλοφορούσε στην πόλη, ο Ταχυδρόμος) και εκφώνησε λόγο. Την αντιφώνηση έκανε η Μελά, ενώ χορωδία από τα παιδάκια της Παιδόπολης έψαλλε.
Στη συνέχεια, η βασίλισσα προήδρευσε σε πανηγυρική συνεδρίαση της Επιτροπής της Παιδόπολης, όπου, αφού ευχαρίστησε όλους τους παρισταμένους για τη βοήθειά τους, συνέστησε προσοχή («διότι πρέπει να δωθεί απολογισμός εις τας Αθήνας»). Ακόμη, ανέφερε ότι στέλνει ρουχισμό και ότι χρειάζονται αντιπρόσωποι του λαού, για να γίνεται δίκαια διανομή του. Στη συνέχεια, προχώρησε σε αντιδιαστολή του «Εράνου "Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος"» με όλους τους προηγούμενους, τονίζοντας ότι σ’ αυτόν συνεισφέρουν πρωτίστως εργάτες και υπάλληλοι. Τέλος, σημείωσε ότι στην περιοχή της Καβάλας δεν υπάρχει ανάγκη ιματισμού όσο σε άλλες, γειτονικές πόλεις (Δράμα και Ξάνθη) και αναφέρθηκε εκτενώς στα του Εράνου, θεωρώντας τον ευρύτερο από τις Παιδοπόλεις.
Η Παιδόπολη της Καβάλας φιλοξένησε 551 παιδιά στα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας της: 378 αγόρια και 173 κορίτσια. Το καλοκαίρι του 1950, πολλά γύρισαν στα χωριά τους, τα αγόρια που παρέμειναν στο ίδρυμα μεταφέρθηκαν σε άλλες Παιδοπόλεις και η Παιδόπολη Καβάλας (μία από τις 13 που συνέχισαν να υφίστανται) έγινε χώρος φιλοξενίας αποκλειστικά κοριτσιών.
Ο χαρακτήρας του ιδρύματος διαφοροποιήθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν, ιδιαίτερα μετά το 1974, και σήμερα το ίδρυμα φιλοξενεί ελάχιστα παιδιά.
Το θέμα, όμως, των παιδιών που συγκέντρωσαν οι δύο αντίπαλες παρατάξεις στη διάρκεια του Εμφυλίου αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο έρευνας, αλλά και οξύτατων αντιγνωμιών.
Το βέβαιο είναι ότι τα παιδιά αυτά «σώθηκαν», αφού γλύτωσαν από πιθανότατο θάνατο, αλλά σημαδεύτηκαν για όλη τους τη ζωή.
Τα «καλά» των εμφυλίων πολέμων…
