Ως στήλη και...στηλοθέτης απεχθανόμαστε τα "μνημόσυνα", πολλώ δε μάλλον τα πανηγυρικά. Γι' αυτό, με μοναδική διευκρίνιση ότι θεωρώ σημαντικότερη από τους πανηγυρικούς τη μνήμη των ανθρώπων που πάλεψαν για να μη μας λένε όλους Φριτς, Τζούλιο ή Τοντόρ ....-ωφ και το να μη ξεχνάμε τα εκατομμύρια Εβραίων, Ιαπώνων της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι και άλλων δυστυχισμένων θυμάτων αυτού του φρικτού δεύτερου παραλογισμού της ανθρωπότητας (μας άρεσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος κι είπαμε να τον επαναλάβουμε για να τον εμπεδώσουμε...), "ανεβάζω" το περιεχόμενο του ΧΡΟΝΟ-λόγου της 28ης Οκτωβρίου 2007. Φιλοξενώσα εφημερίς το καβαλιώτικο ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ και τίτλος ο κάτωθι:
Μνήμη…29ης Οκτωβρίου
«Εθνική επέτειος» σήμερα και φυσικά η στήλη ΔΕΝ θα ασχοληθεί με τα του πολέμου του 1940.
«Η πόλις» θα πλέει «εις την γαλανόλευκον» (για να θυμηθούμε και το Μίνω Αργυράκη), θα δημοσιοποιηθούν μηνύματα της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας του τόπου που θα «επικαιροποιούν» (εσχάτως μας προέκυψε ο όρος, εξ ου και τα εισαγωγικά) τα διδάγματα της τιμώμενης εποχής, τα κανάλια θα ασχοληθούν με αφιερώματα (με ντοκιμαντέρ και αρχειακό υλικό τα κρατικά, με κινηματογραφικές επαναλήψεις κι «ανακεφαλαιώσεις» τύπου «Υπολοχαγός Νατάσσα» και «Υποβρύχιο Παπανικολής» τα ιδιωτικά – εμπορικά), θα παρελάσουν, ευσταλείς και ευθυτενείς, μαθητές και ένστολοι…ας μην προστεθούμε κι εμείς και το παραβαρύνουμε.
Ας πάμε κάμποσο πίσω, αλλά όχι στα 1940. Ας μου επιτραπεί να σας μεταφέρω για μια φορά ακόμη 46 χρόνια πίσω, σε ένα άλλο τέλος Οκτωβρίου: όχι στις 28, αλλά στις 29 Οκτωβρίου 1961.
Είναι Κυριακή, η εθνική επέτειος έχει τιμηθεί την προηγουμένη με παρελάσεις και γιορτές και σήμερα γίνονται εκλογές.
Ξαναμιλήσαμε γι’ αυτή την αναμέτρηση. Πριν από δύο εβδομάδες έγραψα για την προεκλογική ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου στην Καβάλα στις 13 Οκτωβρίου 1961. Σήμερα θα ασχοληθούμε με το κύριο μέρος των εκλογών, τη διεξαγωγή τους.
Θυμίζω ότι οκτώ μήνες νωρίτερα, το Φεβρουάριο του 1961, πολιτικοί από το χώρο μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, έχουν συμπήξει την Ένωση Κέντρου. Η δημιουργία της ήταν αναγκαία και ζήτημα πολιτικής ύπαρξης για τους πολιτικούς του συγκεκριμένου χώρου, αφού στις εκλογές που είχαν γίνει τρία χρόνια νωρίτερα, το Μάιο του 1958, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ - νόμιμη έκφραση του, από το 1947, παράνομου Κ.Κ.Ε.) είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 25% και 79 βουλευτές. Εννιά μόλις χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, η Αριστερά «σήκωνε κεφάλι». Το Κέντρο κινδύνευε να μείνει εκτός του πολιτικού παιχνιδιού και η αναμέτρηση να εξελιχθεί σε αντιπαράθεση Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης (κόμματος του από το 1955 πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή) και ΕΔΑ. Το εκλογικό μόρφωμα, μάλιστα, που εκφράζει το χώρο του Κέντρου αποτελείται από το συνασπισμό της Ένωσης Κέντρου και του Κόμματος των Προοδευτικών του –βασιλόφρονος, παλαιού συναδέλφου με τον Καραμανλή στην κυβέρνηση Παπάγου, αλλά φανατικού αντιπάλου του Σερραίου πρωθυπουργού- Σπύρου Μαρκεζίνη. Αντίστοιχα, η ΕΔΑ συνεργάζεται με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) και «κατεβαίνει» ως ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος). Το κλίμα είναι έντονα αντικομμουνιστικό και συνεπώς αντι-ΕΔΑ και αντι-ΠΑΜΕ. Οι «κακές γλώσσες» της Αριστεράς, μάλιστα, λένε πως η Ασφάλεια έχει δώσει οδηγίες στους εισπράκτορες των αστικών λεωφορείων της χώρας να μη φωνάζουν «Πάμε» στον οδηγό, μόλις ολοκληρωθεί η άνοδος και η κάθοδος των επιβατών από το όχημα, αλλά κάτι άλλο: «Φύγαμε», «Ξεκίνα» κλπ.
Η κυβέρνηση Καραμανλή από τη μεριά της, σίγουρη για τη νίκη της, έχει παραχωρήσει τη θέση της σε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό την προεδρία του στρατηγού Κωνσταντίνου Δόβα, αρχηγού του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά Παύλου. Ο Καραμανλής, βέβαια, είχε προτείνει για υπηρεσιακό πρωθυπουργό το στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, αλλά το Παλάτι είχε απαιτήσει να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ο «δικός του» πτέραρχος Ποταμιάνος, πράγμα που ο Τσακαλώτος δεν δεχόταν και που τελικά…συνέβη. Έτσι, αντί του Τσακαλώτου επελέγη ο Δόβας.
Η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη. Κάποιοι από τους τότε υποστηρικτές της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΑ υποστηρίζουν (είναι χαρακτηριστική η μετεκλογική αρθρογραφία των προσκείμενων στους δύο χώρους εφημερίδων - βλ. χαρακτηριστικό δείγμα αμέσως παρακάτω: προέρχεται από την φιλικά προσκείμενη στον Γ. Παπανδρέου Ελευθερία) ότι εφαρμόστηκε το σχέδιο «Περικλής» που περιλάμβανε μέτρα και ενέργειες για τη στήριξη της κυβερνητικής ή τουλάχιστον της «καθεστωτικής» (δηλαδή της αντικομμουνιστικής) πλευράς και παράταξης, με σκοπό την «παντοιοτρόπως και διά παντός μέσου απόκρουσιν του κομμουνιστικού κινδύνου κατά της Πατρίδος». Ακόμη, ακούστηκαν καταγγελίες για εκφοβισμό πολιτών που το 1958 είχαν ψηφίσει ΕΔΑ, καθώς και για «μαγειρέματα» στην ψήφο στρατιωτικών και οργάνων της Χωροφυλακής.
«Εθνική επέτειος» σήμερα και φυσικά η στήλη ΔΕΝ θα ασχοληθεί με τα του πολέμου του 1940.
«Η πόλις» θα πλέει «εις την γαλανόλευκον» (για να θυμηθούμε και το Μίνω Αργυράκη), θα δημοσιοποιηθούν μηνύματα της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας του τόπου που θα «επικαιροποιούν» (εσχάτως μας προέκυψε ο όρος, εξ ου και τα εισαγωγικά) τα διδάγματα της τιμώμενης εποχής, τα κανάλια θα ασχοληθούν με αφιερώματα (με ντοκιμαντέρ και αρχειακό υλικό τα κρατικά, με κινηματογραφικές επαναλήψεις κι «ανακεφαλαιώσεις» τύπου «Υπολοχαγός Νατάσσα» και «Υποβρύχιο Παπανικολής» τα ιδιωτικά – εμπορικά), θα παρελάσουν, ευσταλείς και ευθυτενείς, μαθητές και ένστολοι…ας μην προστεθούμε κι εμείς και το παραβαρύνουμε.
Ας πάμε κάμποσο πίσω, αλλά όχι στα 1940. Ας μου επιτραπεί να σας μεταφέρω για μια φορά ακόμη 46 χρόνια πίσω, σε ένα άλλο τέλος Οκτωβρίου: όχι στις 28, αλλά στις 29 Οκτωβρίου 1961.
Είναι Κυριακή, η εθνική επέτειος έχει τιμηθεί την προηγουμένη με παρελάσεις και γιορτές και σήμερα γίνονται εκλογές.
Ξαναμιλήσαμε γι’ αυτή την αναμέτρηση. Πριν από δύο εβδομάδες έγραψα για την προεκλογική ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου στην Καβάλα στις 13 Οκτωβρίου 1961. Σήμερα θα ασχοληθούμε με το κύριο μέρος των εκλογών, τη διεξαγωγή τους.
Θυμίζω ότι οκτώ μήνες νωρίτερα, το Φεβρουάριο του 1961, πολιτικοί από το χώρο μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, έχουν συμπήξει την Ένωση Κέντρου. Η δημιουργία της ήταν αναγκαία και ζήτημα πολιτικής ύπαρξης για τους πολιτικούς του συγκεκριμένου χώρου, αφού στις εκλογές που είχαν γίνει τρία χρόνια νωρίτερα, το Μάιο του 1958, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ - νόμιμη έκφραση του, από το 1947, παράνομου Κ.Κ.Ε.) είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 25% και 79 βουλευτές. Εννιά μόλις χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, η Αριστερά «σήκωνε κεφάλι». Το Κέντρο κινδύνευε να μείνει εκτός του πολιτικού παιχνιδιού και η αναμέτρηση να εξελιχθεί σε αντιπαράθεση Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης (κόμματος του από το 1955 πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή) και ΕΔΑ. Το εκλογικό μόρφωμα, μάλιστα, που εκφράζει το χώρο του Κέντρου αποτελείται από το συνασπισμό της Ένωσης Κέντρου και του Κόμματος των Προοδευτικών του –βασιλόφρονος, παλαιού συναδέλφου με τον Καραμανλή στην κυβέρνηση Παπάγου, αλλά φανατικού αντιπάλου του Σερραίου πρωθυπουργού- Σπύρου Μαρκεζίνη. Αντίστοιχα, η ΕΔΑ συνεργάζεται με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) και «κατεβαίνει» ως ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος). Το κλίμα είναι έντονα αντικομμουνιστικό και συνεπώς αντι-ΕΔΑ και αντι-ΠΑΜΕ. Οι «κακές γλώσσες» της Αριστεράς, μάλιστα, λένε πως η Ασφάλεια έχει δώσει οδηγίες στους εισπράκτορες των αστικών λεωφορείων της χώρας να μη φωνάζουν «Πάμε» στον οδηγό, μόλις ολοκληρωθεί η άνοδος και η κάθοδος των επιβατών από το όχημα, αλλά κάτι άλλο: «Φύγαμε», «Ξεκίνα» κλπ.
Η κυβέρνηση Καραμανλή από τη μεριά της, σίγουρη για τη νίκη της, έχει παραχωρήσει τη θέση της σε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό την προεδρία του στρατηγού Κωνσταντίνου Δόβα, αρχηγού του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά Παύλου. Ο Καραμανλής, βέβαια, είχε προτείνει για υπηρεσιακό πρωθυπουργό το στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, αλλά το Παλάτι είχε απαιτήσει να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ο «δικός του» πτέραρχος Ποταμιάνος, πράγμα που ο Τσακαλώτος δεν δεχόταν και που τελικά…συνέβη. Έτσι, αντί του Τσακαλώτου επελέγη ο Δόβας.
Η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη. Κάποιοι από τους τότε υποστηρικτές της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΑ υποστηρίζουν (είναι χαρακτηριστική η μετεκλογική αρθρογραφία των προσκείμενων στους δύο χώρους εφημερίδων - βλ. χαρακτηριστικό δείγμα αμέσως παρακάτω: προέρχεται από την φιλικά προσκείμενη στον Γ. Παπανδρέου Ελευθερία) ότι εφαρμόστηκε το σχέδιο «Περικλής» που περιλάμβανε μέτρα και ενέργειες για τη στήριξη της κυβερνητικής ή τουλάχιστον της «καθεστωτικής» (δηλαδή της αντικομμουνιστικής) πλευράς και παράταξης, με σκοπό την «παντοιοτρόπως και διά παντός μέσου απόκρουσιν του κομμουνιστικού κινδύνου κατά της Πατρίδος». Ακόμη, ακούστηκαν καταγγελίες για εκφοβισμό πολιτών που το 1958 είχαν ψηφίσει ΕΔΑ, καθώς και για «μαγειρέματα» στην ψήφο στρατιωτικών και οργάνων της Χωροφυλακής.
Βέβαια, το εκλογικό σύστημα είναι αναλογικότερο από τα προηγούμενα και η κυβέρνηση έχει να επιδείξει έργο στους τομείς της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας, των υποδομών και της αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Φαίνεται, όμως, πως δίπλα στην κυβέρνηση, συνεχίζει να λειτουργεί το «παρασύνταγμα», δηλαδή οι νόμοι που κάνουν δύσκολη τη ζωή όλων των «αντιφρονούντων», πραγματικών και φανταστικών, καθώς και το παρακράτος, κάποτε -ή και συχνά- εν αγνοία της. Αυτό το παρακράτος– κάποιοι χρεώνουν το φόνο ΚΑΙ στο Παλάτι- το Μάιο του 1963 θα σκοτώσει το βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και θα κάνει τον Καραμανλή να αναφωνήσει «Ποιος, τέλος πάντων, κυβερνά αυτό τον τόπο;», να συγκρουστεί με το Παλάτι και να φύγει τελικά από την Ελλάδα.
Το κλίμα, λοιπόν, είναι φορτισμένο και η πάλαι ποτέ «κόκκινη» Καβάλα το βιώνει έντονα. Έχει προηγηθεί η ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου, για την οποία μιλήσαμε ήδη, και στελέχη της ΕΡΕ και της ΕΔΑ - ΠΑΜΕ έχουν περιτρέξει το νομό και την πόλη. Κάποιοι τοτινοί πιτσιρικάδες, παιδιά καπνεργατών και άλλων μεροκαματιάρηδων, θυμούνται πως τα ψηφοδέλτια της ΕΔΑ-ΠΑΜΕ διακινούνταν από τα δικά τους, «υπεράνω υποψίας», χέρια και ότι οι πατεράδες τους μαζεύονταν σε σπίτια, για να ακούσουν –όλοι πλην ενός, ο οποίος φύλαγε «τσίλιες» έξω από το σπίτι- τη «Φωνή της Αλήθειας», τον παράνομο ραδιοσταθμό του ΚΚΕ.
Υποψήφιοι βουλευτές ήταν από την ΕΡΕ οι Αύγουστος Θεολογίτης, παλαίμαχος πολιτικός από τη Θάσο και τότε Υπουργός Βορείου Ελλάδος, Νικόλαος Μάρτης, δικηγόρος από τη Μουσθένη, Κωνσταντίνος Βενέτης, απόστρατος αξιωματικός, Νικόλαος Παναγιωτόπουλος, γιατρός και βουλευτής από το 1936 (πατέρας του επί σειρά τετραετιών βουλευτή και υπουργού των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων Καραμανλή και παππούς του συνονόματού του, σημερινού βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας), ενώ το ψηφοδέλτιο συμπλήρωναν οι Συμεών Ανανιάδης και Αντώνιος Δρόσος.
Το κλίμα, λοιπόν, είναι φορτισμένο και η πάλαι ποτέ «κόκκινη» Καβάλα το βιώνει έντονα. Έχει προηγηθεί η ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου, για την οποία μιλήσαμε ήδη, και στελέχη της ΕΡΕ και της ΕΔΑ - ΠΑΜΕ έχουν περιτρέξει το νομό και την πόλη. Κάποιοι τοτινοί πιτσιρικάδες, παιδιά καπνεργατών και άλλων μεροκαματιάρηδων, θυμούνται πως τα ψηφοδέλτια της ΕΔΑ-ΠΑΜΕ διακινούνταν από τα δικά τους, «υπεράνω υποψίας», χέρια και ότι οι πατεράδες τους μαζεύονταν σε σπίτια, για να ακούσουν –όλοι πλην ενός, ο οποίος φύλαγε «τσίλιες» έξω από το σπίτι- τη «Φωνή της Αλήθειας», τον παράνομο ραδιοσταθμό του ΚΚΕ.
Υποψήφιοι βουλευτές ήταν από την ΕΡΕ οι Αύγουστος Θεολογίτης, παλαίμαχος πολιτικός από τη Θάσο και τότε Υπουργός Βορείου Ελλάδος, Νικόλαος Μάρτης, δικηγόρος από τη Μουσθένη, Κωνσταντίνος Βενέτης, απόστρατος αξιωματικός, Νικόλαος Παναγιωτόπουλος, γιατρός και βουλευτής από το 1936 (πατέρας του επί σειρά τετραετιών βουλευτή και υπουργού των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων Καραμανλή και παππούς του συνονόματού του, σημερινού βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας), ενώ το ψηφοδέλτιο συμπλήρωναν οι Συμεών Ανανιάδης και Αντώνιος Δρόσος.
Από την Ένωση Κέντρου υποψήφιοι ήταν οι Θεόδωρος Μανωλόπουλος (με προέλευση από το Κόμμα Προοδευτικών), Θεόδωρος Λυμπερίδης, δικηγόρος (προερχόμενος από το «Δημοκρατικό Κέντρο» του Γεωργίου Παπανδρέου), Σταύρος Νικολαΐδης, παλιός βουλευτής και υπουργός, και Λεόντιος Λυμπέρης, δικηγόρος.
Τέλος, από την ΕΔΑ – ΠΑΜΕ, το ψηφοδέλτιο στελέχωναν οι Νικόλαος Δαρέλας, καπνεργάτης, Μαρία Διπλού, καπνεργάτρια, Κωνσταντίνος Κωνσταντάρας, απότακτος αξιωματικός και Διοικητής του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ επί Κατοχής, Άγγελος Λασκαρίδης, δασολόγος από τη Θάσο, Χαράλαμπος Σωτηρέλης, δενδροκόμος, και Γιώργoς Τσαρουχάς, δικηγόρος.
Οι εγγεγραμμένοι στο νομό ήταν 104.214, ψήφισαν 85.211 και τα έγκυρα ψηφοδέλτια ήταν 84.881. Ψήφισαν 3.178 στρατιωτικοί.
Η ΕΡΕ πήρε 43.438 ψήφους (έναντι 30.395 το 1958) και ποσοστό 51% (έναντι 39% το 1958) και εξέλεξε 3 βουλευτές (το Μάρτη με 14.405 σταυρούς, το Θεολογίτη με 11.409 και το Βενέτη με 8.261). Η Ένωση Κέντρου πήρε 25.318 ψήφους (έναντι 25.666 το 1958) και ποσοστό 30% (έναντι 33% το 1958), εκλέγοντας –παρά την πτώση της σε ψήφους και ποσοστό- 2 βουλευτές (το Μανωλόπουλο και το Λυμπερίδη) έναντι ενός το 1958. Τέλος, η ΕΔΑ – ΠΑΜΕ ήταν ο «μεγάλος χαμένος» της αναμέτρησης, αφού πήρε 16.123 ψήφους και ποσοστό 19% (έναντι 21.946 και 28% αντίστοιχα το 1958) και εξέλεξε έναν βουλευτή έναντι 2 το 1958. Ο μοναδικός βουλευτής του ΠΑΜΕ ήταν ο δικηγόρος, νομάρχης Καβάλας επί ΕΑΜικής «Λαϊκής Αυτοδιοίκησης» και κατοπινό (Μάιος 1968) θύμα των βασανιστών - οργάνων της χούντας Γιώργης Τσαρουχάς.
Ήταν η τελευταία εκλογική νίκη του Καραμανλή πριν από τη δικτατορία.
Τα όσα συνέβησαν αργότερα θα τα πούμε με την πρώτη ευκαιρία. Στην προδικτατορική οκταετία του, πάντως, θα αναφερθούμε επανειλημμένα, αφού έγιναν πολλά στην Καβάλα και στην περιοχή της από το 1955 μέχρι το 1963.
Υγεία να υπάρχει και όρεξη για αποφυγή πανηγυρικών…
Η ΕΡΕ πήρε 43.438 ψήφους (έναντι 30.395 το 1958) και ποσοστό 51% (έναντι 39% το 1958) και εξέλεξε 3 βουλευτές (το Μάρτη με 14.405 σταυρούς, το Θεολογίτη με 11.409 και το Βενέτη με 8.261). Η Ένωση Κέντρου πήρε 25.318 ψήφους (έναντι 25.666 το 1958) και ποσοστό 30% (έναντι 33% το 1958), εκλέγοντας –παρά την πτώση της σε ψήφους και ποσοστό- 2 βουλευτές (το Μανωλόπουλο και το Λυμπερίδη) έναντι ενός το 1958. Τέλος, η ΕΔΑ – ΠΑΜΕ ήταν ο «μεγάλος χαμένος» της αναμέτρησης, αφού πήρε 16.123 ψήφους και ποσοστό 19% (έναντι 21.946 και 28% αντίστοιχα το 1958) και εξέλεξε έναν βουλευτή έναντι 2 το 1958. Ο μοναδικός βουλευτής του ΠΑΜΕ ήταν ο δικηγόρος, νομάρχης Καβάλας επί ΕΑΜικής «Λαϊκής Αυτοδιοίκησης» και κατοπινό (Μάιος 1968) θύμα των βασανιστών - οργάνων της χούντας Γιώργης Τσαρουχάς.
Ήταν η τελευταία εκλογική νίκη του Καραμανλή πριν από τη δικτατορία.
Τα όσα συνέβησαν αργότερα θα τα πούμε με την πρώτη ευκαιρία. Στην προδικτατορική οκταετία του, πάντως, θα αναφερθούμε επανειλημμένα, αφού έγιναν πολλά στην Καβάλα και στην περιοχή της από το 1955 μέχρι το 1963.
Υγεία να υπάρχει και όρεξη για αποφυγή πανηγυρικών…
