Ο Νίκος Δήμου έγραψε κάποτε (τα λόγια του σε ελεύθερη, δική μου απόδοση) πως οι γραφιάδες οφείλουν να μιμούνται το Σωκράτη, να μη διστάζουν δηλαδή να εκτίθενται στην αγορά των ιδεών. Κοντολογίς, πως η αλεπού ΕΧΕΙ ΛΟΓΟ να τριγυρνά στο παζάρι (τώρα ποιος έχει δίκιο, ο Δήμου ή η παροιμία...θα φανεί στο τέλος).
Χωρίς περαιτέρω εισαγωγές, "ανεβάζω" το δεύτερο πλήγμα που κατάφερα στην αναγνωστική γαλήνη και ισορροπία της γενέθλιας πόλης: συνεχίζω να ταλαιπωρώ τους ανυποψίαστους αγοραστές του Σαββατιάτικου ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟΥ (http://www.xronometro.gr/) της Καβάλας.
Ιδού το απεχθές πόνημα, έγγραφον και οπτικώς υποστηριζόμενον:
1966: Η Καβάλα, ο καπνός και ο Μητσοτάκης
Δεύτερο «χτύπημα» της στήλης και νέα «βουτιά» στο παρελθόν της Καβάλας και της περιφέρειάς της. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με ένα σημαντικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε εδώ σε μια ταραγμένη εποχή.
Το εν λόγω συνέδριο ήταν διεθνές και αφορούσε το αγροτικό προϊόν που έκανε την πόλη μας και την περιοχή της παγκοσμίως γνωστή, τον καπνό. Φιλοξενήθηκε στην Καβάλα πριν από 41 χρόνια και θα ανακαλύψουμε, με τη βοήθεια των φύλλων των εφημερίδων απ’ όπου αντλήσαμε τις πληροφορίες, πολύ «ζουμερές» πλευρές της εθνικής και τοπικής ιστορίας αναδιφώντας στα όσα συνέβησαν.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στα 1966. Αρχές Σεπτεμβρίου, συγκεκριμένα 5 του μήνα (ας συγχωρήσει ο αναγνώστης το ότι δεν παρουσιάζεται σήμερα συμβάν που έλαβε χώρα ακριβώς στις 8 Σεπτεμβρίου).
Πρωθυπουργός της χώρας, από τις 17 Σεπτεμβρίου 1965, είναι ο Στέφανος Στεφανόπουλος, με οριακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία (152 βουλευτές). Είναι η τρίτη κυβέρνηση που σχηματίστηκε, μετά τη σύγκρουση του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου με τον (επαν)εκλεγμένο, στις 16 Φεβρουαρίου 1964, Γεώργιο Παπανδρέου, ηγέτη της Ένωσης Κέντρου (Ε.Κ.), γνωστό ως «Γέρο» (ο συμπληρωματικός χαρακτηρισμός «της Δημοκρατίας» προσετέθη αργότερα, αν και οι οπαδοί της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, της ΕΔΑ – νόμιμης πολιτικής έκφρασης της Αριστεράς- τον αποκαλούσαν «Παπατζή»). Η πρώτη εκλογική νίκη του Γ. Παπανδρέου είχε σημειωθεί στις 3 Νοεμβρίου 1963, αλλά ο ίδιος ήθελε να κυριαρχήσει απόλυτα στη Βουλή. Έτσι, προκάλεσε νέες εκλογές, στις οποίες θριάμβευσε με το συντριπτικό ποσοστό του 52,72% και την απόλυτη πλειοψηφία των 171 εδρών στη Βουλή που προήλθε απ’ αυτές.
Τη χρονική περίοδο στην οποία αναφερόμαστε έχουν μεσολαβήσει τρεις αποσκιρτήσεις ομάδων βουλευτών της Ε.Κ. από το κόμμα τους (πρόκειται γι’ αυτό που επικράτησε να αποκαλείται έκτοτε «αποστασία του ’65»), αλλά οι δύο πρώτες κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν απέτυχαν να αποσπάσουν ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Αντίθετα από τον Νόβα και τον Ηλία Τσιριμώκο, ο Στεφανόπουλος τα καταφέρνει.
Ένας από τους αποσκιρτήσαντες είναι ο πρώην υπουργός Οικονομικών των 2 κυβερνήσεων Παπανδρέου, βουλευτής Χανίων από το Μάρτιο του 1946, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Ήταν προβεβλημένο στέλεχος των κυβερνήσεων της Ε.Κ. και η μεταπήδησή του στο στρατόπεδο των αντιπάλων του «Γέρου» -αποτέλεσμα και της (υποβόσκουσας) σύγκρουσής του με τον γιο του πρωθυπουργού, τον καθηγητή Ανδρέα Παπανδρέου, για την «κληρονομιά» της παράταξης- είχε ταράξει τα νερά. σε τέτοιο βαθμό, που χιλιάδες οπαδοί της Ε.Κ., πιστοί στον Γεώργιο Παπανδρέου, έφτασαν να συγκροτήσουν πορεία - διαδήλωση με σύνθημα (μεταξύ άλλων): «Μητσοτάκη, κάθαρμα!». Οι μέρες ήταν «φορτωμένες» με ένταση και τα λόγια με πάθος…
Ένα χρόνο περίπου μετά από το σχηματισμό της κυβέρνησης Στεφανόπουλου, στις 5 Σεπτεμβρίου 1966, ημέρα Δευτέρα, ο Μητσοτάκης (που, από την πρώτη ημέρα του βίου της συγκεκριμένης κυβέρνησης, έχει αναλάβει το Υπουργείο Συντονισμού) επισκέπτεται την περιοχή της Καβάλας. Είναι επικεφαλής εξαμελούς κυβερνητικού κλιμακίου, στο οποίο –εκτός από τον ίδιο- μετέχουν οι υπουργοί Εμπορίου Εμμ. Κοθρής, Βορείου Ελλάδος Θεόδ. Μανωλόπουλος (παλιός βουλευτής του νομού) και Δικαιοσύνης Κων. Στεφανάκης, καθώς και οι υφυπουργοί Γεωργίας Δημ. Κωστής και Εμπορίου Κλ. Πιαλόγλου.
Το κλιμάκιο έφθασε οδικώς στην Καβάλα, προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη. Την προηγουμένη έγιναν τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, με την παρουσία του Βασιλιά και του Πρωθυπουργού. Ο τελευταίος, στο λόγο που εκφώνησε, εξήγγειλε πλήρη νοσοκομειακή περίθαλψη για τους αγρότες. Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε προβλήματα αποδοχής λόγω του τρόπου σχηματισμού της και όφειλε να παρουσιάσει φιλολαϊκό «προφίλ», για να γίνει αρεστή.
Ενισχύοντας το «προφίλ» αυτό, ο Μητσοτάκης και οι συνάδελφοί του κατευθύνθηκαν προς Ανατολάς, σε περιοχές αγροτικές, όπου το Κέντρο και η Αριστερά είχαν σημαντική πολιτική παρουσία. Η Καβάλα ήταν ο πρώτος σταθμός: περιόδευσαν στο νομό, επισκεπτόμενοι την περιοχή του Νέστου και τη Θάσο. «Αι θερμαί εκδηλώσεις των κατοίκων», όπως αναφέρει το ρεπορτάζ, υποχρεώνουν το κυβερνητικό κλιμάκιο να σταματήσει σε όλα τα χωριά και τον 48χρονο Υπουργό Συντονισμού να απευθύνει χαιρετισμό σε συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Χρυσούπολη, την Ελευθερούπολη και το Λιμένα.
Πριν ξεκινήσει αυτός ο «μαραθώνιος», ο ακαταπόνητος μετέπειτα πρωθυπουργός βρήκε το χρόνο να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή του σημερινού μας σημειώματος.
Επρόκειτο για το 10ο Διεθνές Συνέδριο Καπνοπαραγωγών των χωρών – μελών της UNITAB (Union Internationale [des Producteurs de] Tabac = Διεθνής Ένωση Καπνοπαραγωγών) που φιλοξενούνταν τις μέρες εκείνες στην Καβάλα.
Οι χώρες που εκπροσωπήθηκαν στο συνέδριο ήταν εφτά: η Ελβετία, η Αυστρία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και η Ελλάδα.
Στο σημείο αυτό, μια μικρή αναδρομή είναι απαραίτητη.
Αρχής γενομένης από το 1953, όταν χιλιάδες άνδρες ασφαλισμένοι στο Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών –εξαιρετικοί τεχνίτες στην επεξεργασία του προϊόντος- εκδιώχθηκαν από τα καπνομάγαζα και αντικαταστάθηκαν αρχικά από ανασφάλιστες γυναίκες (αυτές αμείβονταν λιγότερο) και στη συνέχεια (και) από μηχανικά μέσα, η Καβάλα, άλλοτε «Μέκκα του καπνού», είχε μετατραπεί σε πόλη παροχής υπηρεσιών: η παραγωγή αλλά και η μεταποίηση των χρυσοκίτρινων φύλλων είχαν υποχωρήσει δραματικά. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, εκατοντάδες κάτοικοι της πόλης και μερικές χιλιάδες από όλο το νομό είχαν πάρει το δρόμο της μετανάστευσης.
Επανερχόμαστε στο συνέδριο: αυτό ασχολήθηκε με θέματα διεθνούς αλλά και διεθνικού ενδιαφέροντος. Εδώ θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε όσα σχετίζονται με την περιοχή.
Την προσφώνηση του προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής Ιωάννη Αφεντάκη, που τόνισε τις δυσχέρειες που αντιμετώπιζε η ελληνική καπνοκαλλιέργεια και τα προβλήματα των παραγωγών, ακολούθησε χαιρετιστήρια ομιλία του Μητσοτάκη. Ο Υπουργός Συντονισμού σημείωσε ότι ο καπνός συνέχιζε να συνεισφέρει ακόμη και τότε πολλά στην Ελλάδα και την περιοχή από συναλλαγματικής, εισοδηματικής και κοινωνικής άποψης. Με το τελευταίο εννοούσε το μεγάλο αριθμό εμπλεκομένων στην καπνοπαραγωγή: επρόκειτο για καλλιεργητές και απασχολούμενους στη μεταποίηση.
Ακολούθησαν χαιρετισμοί και παρεμβάσεις τοπικών παραγόντων: του Γενικού Διευθυντή του Εθνικού Οργανισμού Καπνού (ΕΟΚ) Τσάπουλη, του Δημάρχου Καβάλας Κώστα Τσολάκη, εκπροσώπων του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου και ξένων ειδικών, οι οποίοι υπογράμμισαν ότι είναι απαραίτητη η στήριξη των μικρών παραγωγών.
Στις ουσιαστικότερες, όμως, επισημάνσεις προέβησαν δύο Έλληνες: ο προαναφερθείς Ιωάννης Αφεντάκης, γενικός διευθυντής της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ) και ο Βασίλειος Ιλαντζής, γενικός διευθυντής της Συνεταιριστικής Ένωσης Καπνοπαραγωγών Ελλάδος (ΣΕΚΕ). Ο Αφεντάκης σημείωσε ότι προκειμένου η Βόρεια Ελλάδα να συνεχίσει να συνεισφέρει σοβαρά στην εισροή συναλλάγματος στη χώρα πρέπει στο μικρό και «νάνο» (=πολύ μικρό) γεωργικό κλήρο της περιοχής να συνεχίσει να φυτεύεται καπνός. Ο Ιλαντζής, από τη μεριά του, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου: τόνισε ότι τα αμερικανικά καπνά εξοβέλισαν τα παραγόμενα κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα «ευγενή ανατολικά καπνά» και επισήμανε ότι μόνο οι σοσιαλιστικές («ανατολικαί» ήταν ο όρος της εποχής) χώρες απορροφούν πια τα ελληνικά καπνά. Συμπλήρωσε ότι η κατάσταση αυτή οδήγησε χιλιάδες κατοίκους της Μακεδονίας και της Θράκης στο να μεταναστεύσουν «στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές», όπως γλαφυρά περιέγραφε το φαινόμενο το λαϊκό τραγούδι της εποχής. Κλείνοντας το λόγο του, κάλεσε τους εκπροσώπους των χωρών που συμμετείχαν στο συνέδριο να συνδράμουν την Ελλάδα στην προσπάθεια «να καταστή δυνατή η αναπροσαρμογή και η οικονομική ανάπτυξις των καπνικών περιοχών Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης».
Το συνέδριο δεν οδήγησε –όπως φάνηκε από την παρακμή της καπνοκαλλιέργειας, η οποία συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν ουσιαστικά σημειώθηκε ο «θάνατός» της- σε ουσιαστική ανάκαμψη την περιοχή: αυτό που υιοθετήθηκε και εφαρμόστηκε ήταν η σκέψη για φύτευση των αμερικάνικων ποικιλιών. Το υψηλό κόστος, όμως, σε συνδυασμό με την έλλειψη ουσιαστικής καπνικής πολιτικής, συντέλεσε στο μαρασμό της ελληνικής καπνοκαλλιέργειας.
Ένας μετέπειτα πρωθυπουργός επισκέφθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1966 την Καβάλα, για να κηρύξει την έναρξη του 10ου Συνεδρίου της UNITAB.
38 χρόνια και ένα μήνα αργότερα, τον Οκτώβριο του 2004, ένας Καβαλιώτης αγροτιστής, ο Αχιλλέας Καραγκιοζόπουλος, εκλεγόταν Πρόεδρος της UNITAB στο 29ο Συνέδριο της Ένωσης: το συνέδριο φιλοξενούνταν και πάλι στην πάλαι ποτέ καπνούπολη. Η Ένωση είχε πια 11 τακτικά και 2 δόκιμα μέλη, αλλά τα ελληνικά καπνά κινδύνευαν να εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη ιστορία…
