Τρίτο και 13...

Τρίτωσε (στις 15 Σεπτέμβρη 2007) η επίθεση κατά της αναγνωστικής γαλήνης της γενέθλιας πόλης και του ανυποψίαστου διαδικτυακού περιπλανητή. Αναφέρομαι στη στήλη που διατηρώ στο ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ (http://www.xronometro.gr/) Χωρίς πανηγυρισμούς, βέβαια (εδώ άλλοι εξουσιάσαντες κοντεύουν να γίνουν από εκατό χωριά χωριάτες κι οι χωρικοί των πυρόπληκτων περιοχών ανησυχούν για το τι θα γίνει με τις πρώτες δυνατές βροχές, εγώ θα χαίρομαι;), παραδίδω στην γου-γου-γού(WWW)-σφαιρα το κείμενο και τις εικόνες που το συνόδεψαν.

ΧΡΟΝΟ-λόγος

[λόγος (=άποψη) για το χρόνο ή αναζήτηση του ποιος ήταν ο λόγος (=αιτία) για όσα έφεραν τα χρόνια]

«Μα ο χρόνος ο αληθινός

σαν μικρό παιδί είναι εξόριστος.

Μα ο χρόνος ο αληθινός

είν’ ο γιος μας ο μεγάλος κι ο μικρός»

Δ. Σαββόπουλος

Καλή ώρα…

Θεοί μεν γαρ μελλόντων, άνθρωποι δε γιγνομένων, σοφοί δε προσιόντων αισθάνονται. Φιλόστρατος, Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον, VIII, 7.

Οι άνθρωποι γνωρίζουν τα γινόμενα.

Τα μέλλοντα γνωρίζουν οι θεοί,
πλήρεις και μόνοι κάτοχοι πάντων των φώτων.

Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα

αντιλαμβάνονται. Η ακοή

αυτών κάποτε εν ώραις σοβαρών σπουδών
ταράττεται. Η μυστική βοή

τούς έρχεται των πλησιαζόντων γεγονότων.

Και την προσέχουν ευλαβείς. Ενώ εις την οδόν

έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Σοφοί δε προσιόντων (1915)

Μπορεί κάποιος να θεωρήσει αφοριστικό τον τελευταίο από τους στίχους του Αλεξανδρινού, αλλά υπάρχουν οφειλές κι εκκρεμότητες που πρέπει να διευθετηθούν. Για να γίνει αυτό, θα εκμεταλλευθώ τη σημερινή, τρίτη επίσκεψη της στήλης στις σελίδες του φιλόξενου ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟΥ.

Να είναι που αύριο διεξάγονται εκλογές; Να είναι που προχθές συμπληρώθηκαν 63 χρόνια από την (τελευταία, ελπίζω) απελευθέρωση της Καβάλας από την ξένη (εν προκειμένω, βουλγαρική) κατοχή; Να είναι που πρέπει κάπου - κάπου να δίνεται ο λόγος στους πρωταγωνιστές, χωρίς μεσολαβητές; Μήπως όλα μαζί;

Θα μου επιτρέψετε, σήμερα, να (αντι)γράψω –διατηρώντας την ορθογραφία και τη στίξη- από ένα δυσεύρετο βιβλίο, ένα αντίτυπο του οποίου, υπογεγραμμένο από το συγγραφέα, τύχη αγαθή μου επέτρεψε να έχω.

Πρόκειται για το βιβλίο «Αγώνες και Διωγμοί» του Κώστα Κωνσταντάρα, εκδοθέν το 1964. Ο συγγραφέας ήταν Σαμιώτης στην καταγωγή, αξιωματικός του ελληνικού στρατού μέχρι το 1941, αξιωματικός του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, ένοπλου σκέλους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου - ΕΑΜ) και διοικητής του 26ου Συντάγματός του, μονάδας που μπήκε στην Καβάλα στις 13 Σεπτεμβρίου 1944 (υπάρχει οδός 13ης Σεπτεμβρίου κάπου στον Άη Θανάση), βουλευτής της ΕΔΑ στη δεκαετία του 1950 και άνθρωπος που ταλαιπωρήθηκε πολύ επειδή δεν έκατσε να παίρνει το μισθό του αξιωματικού ως αργόμισθος στη γερμανοκρατούμενη Αρναία της Χαλκιδικής αλλά…πήγε κι ανέβηκε στο βουνό και τάραξε το Παγγαίο με το να μάχεται τους Βουλγάρους κατακτητές.

Γράφει ο Κωνσταντάρας (σ. 233): «Όταν ήρθε η αυγή [της 13/9/1944], αρχίσαμε το κατέβασμα με δυο φάλαγγες. Η μία μαζί μου θα έμπαινε απ’ τη συνοικία του Αγίου Αθανασίου και η άλλη με τον Αστραπόγιαννο θα κατέβαινε απ’ τα υψώματα του Σανατορίου. Αμέσως πιο κάτω, ο κόσμος είχε γεμίσει το δρόμο και μας περίμενε. Μόλις πλησιάσαμε ώρμησε και μας φόρτωσε ανθοδέσμες και στεφάνια. Γυναίκες κι άντρες αγκάλιαζαν τους αντάρτες κι έκλαιγαν. Όταν φθάσαμε στο Σούγιολου, τα πλήθη μας σήκωσαν στα χέρια εμένα και το Χαρίκο [Ιορδάνογλου, καπνέμπορο και αξιωματικό του ΕΛΑΣ] κι έτσι μας μετέφεραν μέχρι το κέντρο της πόλεως, ενώ οι καμπάνες της λευτεριάς χτυπούσαν αδιάκοπα κι ο κόσμος μέσα σε ξέφρενη χαρά, συνέχεια μας ζητωκραύγαζε».

Απελευθέρωση, πανηγυρισμοί. Όλα ωραία και καλά μέχρι εδώ.

Όλα;

Λίγες σελίδες νωρίτερα (αρχίζοντας από τη 221 και φτάνοντας μέχρι τη 224), αλλιώς τα γράφει ο συγγραφέας: «Πήρα τα τμήματα και κατεβήκαμε [από το λημέρι στο Ερέντερε] στο χωριό Παληά Καβάλα. Εκεί [στις 12 Σεπτεμβρίου 1944] μας ήρθε δεύτερη ειδοποίηση [από το ΕΑΜ Καβάλας] να κατεβούμε στην πόλι της Καβάλας. Πήραμε τον ορεινό δρόμο και κάναμε σύντονη πορεία, αλλά πλησίαζε να σουρουπώση και βρισκόμασταν 4 χιλιόμετρα βορείως της πόλεως. Γι’ αυτό αποφασίσαμε να μείνουμε εκεί και να μπούμε την επομένη στην Καβάλα.

Δεν είχα βγη στο βουνό από πολιτική ιδεολογία όπως άλλωστε και οι περισσότεροι Έλληνες που αγωνίστηκαν με τη μια ή την άλλη αντιστασιακή οργάνωση. Έγινα αντάρτης, γιατί θεωρούσα ως αξιωματικός που ήμουνα, ότι είχα καθήκον να πολεμήσω τους κατακτητάς που είχαν σκλαβώσει τη χώρα μας.

Στην αρχή ανατρίχιαζα, όταν άκουγα τους εχθρούς και τους συνεργάτες τους να με αποκαλούν Κομμουνιστή. Μα σιγά – σιγά, συνήθισα και δε με πείραζε. Συνήθισα με τη σκέψη ότι, όποιος αγωνίζεται και διακινδυνεύει τη ζωή του για την πατρίδα, πρέπει νάχη ψηλά το κεφάλι και να μην επηρεάζεται από τίποτα.

Μα για τις πράξεις ενός ανθρώπου μεγαλύτερη απ’ όλα σημασία έχει η προσωπική του γνώμη, η δική του συνείδησι.

Δεν θα πάψω ποτέ να υποστηρίζω ότι ο ΕΛΑΣ ήταν απ’ τους πιο πειθαρχικούς και πατριωτικούς στρατούς, που είχε ποτέ η Ελλάδα.

Με λύσσα τον χτυπούσαν οι κατακτηταί και οι Έλληνες συνεργάτες. Με μανία κατόπιν τον πολέμησαν και τον συκοφάντησαν οι Άγγλοι. Υπάρχει πιο τρανή απόδειξις περί της εθνικής του δράσεως; Για να τον χτυπούν οι εχθροί, για να τον μισούν οι σύμμαχοι, σημαίνει ότι υπερασπιζόταν χωρίς συμβιβασμούς την ελευθερία κι ότι η αρετή του αγωνιζόμενου λαού στεκόταν εμπόδιο στους σκοπούς τους.

Όσοι υπηρέτησαν στον ΕΛΑΣ. Είτε καταδιώχτηκαν στα μαύρα χρόνια και καταστράφηκε το μέλλον και η ζωή τους. Είτε απόκρυψαν για τους γνωστούς λόγους τη συμμετοχή τους. Όλοι κρυφά ένοιωθαν τιμή, που γλύκαινε τις πίκρες τους, γιατί βάδισαν στην κατοχή σύμφωνα μ’ αυτόν τον όρκο:"Ορκίζομαι, ότι θα αγωνισθώ έως την τελευταία σταγόνα του αίματός μου για την πλήρη απελευθέρωσι και ανεξαρτησία της πατρίδας μου. Για την περιφρούρησι των συμφερόντων του Ελληνικού λαού… θα αποφεύγω κάθε πράξι, που θα με ατιμάζει σαν άτομο και αγωνιστή του Ελληνικού λαού".

Για την ιστορική σύγκρισι παραθέτω κι έναν άλλο όρκο, χωρίς να θέλω να κάνω κριτική στους παρασυρμένους. Άλλως τε, από τότε που συμπήχθηκε η ανθρώπινη κοινωνία, οι λαοί πιστεύουν κι ακολουθούν τυφλά τις ηγεσίες, σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα καθεστώτα.

Οι απλοϊκοί πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας εξωστράκισαν με την ψήφο τους το Δίκαιο Αριστείδη και ζήτησαν την καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο. Με το άρον – άρον ο «εκλεκτός λαός»του Θεού, καταδίκασε σε σταύρωσι το Χριστό.

Με τις πέτρες έκαμε ο λαός της Αθήνας ανάθεμα στο Βενιζέλο. Με την έγκρισι των σοβιετικών ανθρώπων θεοποιήθηκε ο Στάλιν και με την ανοχή τους διώχτηκε από το Μαυσωλείο της Ερυθράς Πλατείας.

Τέλος, με την προτροπή των Άγγλων, βασάνιζαν και σκότωναν τους αγωνιστάς οι «αγανακτισμένοι πολίτες», που είχαν δώσει στην Κατοχή τούτον τον όρκο.

"Ορκίζομαι εις τον θεόν τον άγιον τούτον όρκον, ότι θα υπακούω απολύτως εις τας διαταγάς του ανωτάτου αρχηγού του Γερμανικού Στρατού Αδόλφου Χίτλερ. Θα εκτελώ πιστώς απάσας τας ανατεθησομένας μοι υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων τας διαταγάς των ανωτέρων μου. Γνωρίζω καλώς, ότι διά μίαν αντίρρησιν εναντίον των υποχρεώσεών μου, τας οποίας διά της παρούσης αναλαμβάνω, θέλω τιμωρηθή παρά του Γερμανικού στρατιωτικού νόμου"».

Χρειάζονται διευκρινίσεις;

Δεύτερη γύρα της αλεπούς στο παζάρι...

Ο Νίκος Δήμου έγραψε κάποτε (τα λόγια του σε ελεύθερη, δική μου απόδοση) πως οι γραφιάδες οφείλουν να μιμούνται το Σωκράτη, να μη διστάζουν δηλαδή να εκτίθενται στην αγορά των ιδεών. Κοντολογίς, πως η αλεπού ΕΧΕΙ ΛΟΓΟ να τριγυρνά στο παζάρι (τώρα ποιος έχει δίκιο, ο Δήμου ή η παροιμία...θα φανεί στο τέλος).

Χωρίς περαιτέρω εισαγωγές, "ανεβάζω" το δεύτερο πλήγμα που κατάφερα στην αναγνωστική γαλήνη και ισορροπία της γενέθλιας πόλης: συνεχίζω να ταλαιπωρώ τους ανυποψίαστους αγοραστές του Σαββατιάτικου ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟΥ (http://www.xronometro.gr/) της Καβάλας.

Ιδού το απεχθές πόνημα, έγγραφον και οπτικώς υποστηριζόμενον:

1966: Η Καβάλα, ο καπνός και ο Μητσοτάκης

Δεύτερο «χτύπημα» της στήλης και νέα «βουτιά» στο παρελθόν της Καβάλας και της περιφέρειάς της. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με ένα σημαντικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε εδώ σε μια ταραγμένη εποχή.
Το εν λόγω συνέδριο ήταν διεθνές και αφορούσε το αγροτικό προϊόν που έκανε την πόλη μας και την περιοχή της παγκοσμίως γνωστή, τον καπνό. Φιλοξενήθηκε στην Καβάλα πριν από 41 χρόνια και θα ανακαλύψουμε, με τη βοήθεια των φύλλων των εφημερίδων απ’ όπου αντλήσαμε τις πληροφορίες, πολύ «ζουμερές» πλευρές της εθνικής και τοπικής ιστορίας αναδιφώντας στα όσα συνέβησαν.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στα 1966. Αρχές Σεπτεμβρίου, συγκεκριμένα 5 του μήνα (ας συγχωρήσει ο αναγνώστης το ότι δεν παρουσιάζεται σήμερα συμβάν που έλαβε χώρα ακριβώς στις 8 Σεπτεμβρίου).
Πρωθυπουργός της χώρας, από τις 17 Σεπτεμβρίου 1965, είναι ο Στέφανος Στεφανόπουλος, με οριακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία (152 βουλευτές). Είναι η τρίτη κυβέρνηση που σχηματίστηκε, μετά τη σύγκρουση του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου με τον (επαν)εκλεγμένο, στις 16 Φεβρουαρίου 1964, Γεώργιο Παπανδρέου, ηγέτη της Ένωσης Κέντρου (Ε.Κ.), γνωστό ως «Γέρο» (ο συμπληρωματικός χαρακτηρισμός «της Δημοκρατίας» προσετέθη αργότερα, αν και οι οπαδοί της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, της ΕΔΑ – νόμιμης πολιτικής έκφρασης της Αριστεράς- τον αποκαλούσαν «Παπατζή»). Η πρώτη εκλογική νίκη του Γ. Παπανδρέου είχε σημειωθεί στις 3 Νοεμβρίου 1963, αλλά ο ίδιος ήθελε να κυριαρχήσει απόλυτα στη Βουλή. Έτσι, προκάλεσε νέες εκλογές, στις οποίες θριάμβευσε με το συντριπτικό ποσοστό του 52,72% και την απόλυτη πλειοψηφία των 171 εδρών στη Βουλή που προήλθε απ’ αυτές.
Τη χρονική περίοδο στην οποία αναφερόμαστε έχουν μεσολαβήσει τρεις αποσκιρτήσεις ομάδων βουλευτών της Ε.Κ. από το κόμμα τους (πρόκειται γι’ αυτό που επικράτησε να αποκαλείται έκτοτε «αποστασία του ’65»), αλλά οι δύο πρώτες κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν απέτυχαν να αποσπάσουν ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Αντίθετα από τον Νόβα και τον Ηλία Τσιριμώκο, ο Στεφανόπουλος τα καταφέρνει.
Ένας από τους αποσκιρτήσαντες είναι ο πρώην υπουργός Οικονομικών των 2 κυβερνήσεων Παπανδρέου, βουλευτής Χανίων από το Μάρτιο του 1946, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Ήταν προβεβλημένο στέλεχος των κυβερνήσεων της Ε.Κ. και η μεταπήδησή του στο στρατόπεδο των αντιπάλων του «Γέρου» -αποτέλεσμα και της (υποβόσκουσας) σύγκρουσής του με τον γιο του πρωθυπουργού, τον καθηγητή Ανδρέα Παπανδρέου, για την «κληρονομιά» της παράταξης- είχε ταράξει τα νερά. σε τέτοιο βαθμό, που χιλιάδες οπαδοί της Ε.Κ., πιστοί στον Γεώργιο Παπανδρέου, έφτασαν να συγκροτήσουν πορεία - διαδήλωση με σύνθημα (μεταξύ άλλων): «Μητσοτάκη, κάθαρμα!». Οι μέρες ήταν «φορτωμένες» με ένταση και τα λόγια με πάθος…
Ένα χρόνο περίπου μετά από το σχηματισμό της κυβέρνησης Στεφανόπουλου, στις 5 Σεπτεμβρίου 1966, ημέρα Δευτέρα, ο Μητσοτάκης (που, από την πρώτη ημέρα του βίου της συγκεκριμένης κυβέρνησης, έχει αναλάβει το Υπουργείο Συντονισμού) επισκέπτεται την περιοχή της Καβάλας. Είναι επικεφαλής εξαμελούς κυβερνητικού κλιμακίου, στο οποίο –εκτός από τον ίδιο- μετέχουν οι υπουργοί Εμπορίου Εμμ. Κοθρής, Βορείου Ελλάδος Θεόδ. Μανωλόπουλος (παλιός βουλευτής του νομού) και Δικαιοσύνης Κων. Στεφανάκης, καθώς και οι υφυπουργοί Γεωργίας Δημ. Κωστής και Εμπορίου Κλ. Πιαλόγλου.
Το κλιμάκιο έφθασε οδικώς στην Καβάλα, προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη. Την προηγουμένη έγιναν τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, με την παρουσία του Βασιλιά και του Πρωθυπουργού. Ο τελευταίος, στο λόγο που εκφώνησε, εξήγγειλε πλήρη νοσοκομειακή περίθαλψη για τους αγρότες. Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε προβλήματα αποδοχής λόγω του τρόπου σχηματισμού της και όφειλε να παρουσιάσει φιλολαϊκό «προφίλ», για να γίνει αρεστή.
Ενισχύοντας το «προφίλ» αυτό, ο Μητσοτάκης και οι συνάδελφοί του κατευθύνθηκαν προς Ανατολάς, σε περιοχές αγροτικές, όπου το Κέντρο και η Αριστερά είχαν σημαντική πολιτική παρουσία. Η Καβάλα ήταν ο πρώτος σταθμός: περιόδευσαν στο νομό, επισκεπτόμενοι την περιοχή του Νέστου και τη Θάσο. «Αι θερμαί εκδηλώσεις των κατοίκων», όπως αναφέρει το ρεπορτάζ, υποχρεώνουν το κυβερνητικό κλιμάκιο να σταματήσει σε όλα τα χωριά και τον 48χρονο Υπουργό Συντονισμού να απευθύνει χαιρετισμό σε συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Χρυσούπολη, την Ελευθερούπολη και το Λιμένα.
Πριν ξεκινήσει αυτός ο «μαραθώνιος», ο ακαταπόνητος μετέπειτα πρωθυπουργός βρήκε το χρόνο να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή του σημερινού μας σημειώματος.
Επρόκειτο για το 10ο Διεθνές Συνέδριο Καπνοπαραγωγών των χωρών – μελών της UNITAB (Union Internationale [des Producteurs de] Tabac = Διεθνής Ένωση Καπνοπαραγωγών) που φιλοξενούνταν τις μέρες εκείνες στην Καβάλα.
Οι χώρες που εκπροσωπήθηκαν στο συνέδριο ήταν εφτά: η Ελβετία, η Αυστρία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και η Ελλάδα.
Στο σημείο αυτό, μια μικρή αναδρομή είναι απαραίτητη.
Αρχής γενομένης από το 1953, όταν χιλιάδες άνδρες ασφαλισμένοι στο Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών –εξαιρετικοί τεχνίτες στην επεξεργασία του προϊόντος- εκδιώχθηκαν από τα καπνομάγαζα και αντικαταστάθηκαν αρχικά από ανασφάλιστες γυναίκες (αυτές αμείβονταν λιγότερο) και στη συνέχεια (και) από μηχανικά μέσα, η Καβάλα, άλλοτε «Μέκκα του καπνού», είχε μετατραπεί σε πόλη παροχής υπηρεσιών: η παραγωγή αλλά και η μεταποίηση των χρυσοκίτρινων φύλλων είχαν υποχωρήσει δραματικά. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, εκατοντάδες κάτοικοι της πόλης και μερικές χιλιάδες από όλο το νομό είχαν πάρει το δρόμο της μετανάστευσης.
Επανερχόμαστε στο συνέδριο: αυτό ασχολήθηκε με θέματα διεθνούς αλλά και διεθνικού ενδιαφέροντος. Εδώ θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε όσα σχετίζονται με την περιοχή.
Την προσφώνηση του προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής Ιωάννη Αφεντάκη, που τόνισε τις δυσχέρειες που αντιμετώπιζε η ελληνική καπνοκαλλιέργεια και τα προβλήματα των παραγωγών, ακολούθησε χαιρετιστήρια ομιλία του Μητσοτάκη. Ο Υπουργός Συντονισμού σημείωσε ότι ο καπνός συνέχιζε να συνεισφέρει ακόμη και τότε πολλά στην Ελλάδα και την περιοχή από συναλλαγματικής, εισοδηματικής και κοινωνικής άποψης. Με το τελευταίο εννοούσε το μεγάλο αριθμό εμπλεκομένων στην καπνοπαραγωγή: επρόκειτο για καλλιεργητές και απασχολούμενους στη μεταποίηση.
Ακολούθησαν χαιρετισμοί και παρεμβάσεις τοπικών παραγόντων: του Γενικού Διευθυντή του Εθνικού Οργανισμού Καπνού (ΕΟΚ) Τσάπουλη, του Δημάρχου Καβάλας Κώστα Τσολάκη, εκπροσώπων του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου και ξένων ειδικών, οι οποίοι υπογράμμισαν ότι είναι απαραίτητη η στήριξη των μικρών παραγωγών.
Στις ουσιαστικότερες, όμως, επισημάνσεις προέβησαν δύο Έλληνες: ο προαναφερθείς Ιωάννης Αφεντάκης, γενικός διευθυντής της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ) και ο Βασίλειος Ιλαντζής, γενικός διευθυντής της Συνεταιριστικής Ένωσης Καπνοπαραγωγών Ελλάδος (ΣΕΚΕ). Ο Αφεντάκης σημείωσε ότι προκειμένου η Βόρεια Ελλάδα να συνεχίσει να συνεισφέρει σοβαρά στην εισροή συναλλάγματος στη χώρα πρέπει στο μικρό και «νάνο» (=πολύ μικρό) γεωργικό κλήρο της περιοχής να συνεχίσει να φυτεύεται καπνός. Ο Ιλαντζής, από τη μεριά του, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου: τόνισε ότι τα αμερικανικά καπνά εξοβέλισαν τα παραγόμενα κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα «ευγενή ανατολικά καπνά» και επισήμανε ότι μόνο οι σοσιαλιστικές («ανατολικαί» ήταν ο όρος της εποχής) χώρες απορροφούν πια τα ελληνικά καπνά. Συμπλήρωσε ότι η κατάσταση αυτή οδήγησε χιλιάδες κατοίκους της Μακεδονίας και της Θράκης στο να μεταναστεύσουν «στις φάμπρικες της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές», όπως γλαφυρά περιέγραφε το φαινόμενο το λαϊκό τραγούδι της εποχής. Κλείνοντας το λόγο του, κάλεσε τους εκπροσώπους των χωρών που συμμετείχαν στο συνέδριο να συνδράμουν την Ελλάδα στην προσπάθεια «να καταστή δυνατή η αναπροσαρμογή και η οικονομική ανάπτυξις των καπνικών περιοχών Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης».
Το συνέδριο δεν οδήγησε –όπως φάνηκε από την παρακμή της καπνοκαλλιέργειας, η οποία συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν ουσιαστικά σημειώθηκε ο «θάνατός» της- σε ουσιαστική ανάκαμψη την περιοχή: αυτό που υιοθετήθηκε και εφαρμόστηκε ήταν η σκέψη για φύτευση των αμερικάνικων ποικιλιών. Το υψηλό κόστος, όμως, σε συνδυασμό με την έλλειψη ουσιαστικής καπνικής πολιτικής, συντέλεσε στο μαρασμό της ελληνικής καπνοκαλλιέργειας.
Ένας μετέπειτα πρωθυπουργός επισκέφθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1966 την Καβάλα, για να κηρύξει την έναρξη του 10ου Συνεδρίου της UNITAB.

38 χρόνια και ένα μήνα αργότερα, τον Οκτώβριο του 2004, ένας Καβαλιώτης αγροτιστής, ο Αχιλλέας Καραγκιοζόπουλος, εκλεγόταν Πρόεδρος της UNITAB στο 29ο Συνέδριο της Ένωσης: το συνέδριο φιλοξενούνταν και πάλι στην πάλαι ποτέ καπνούπολη. Η Ένωση είχε πια 11 τακτικά και 2 δόκιμα μέλη, αλλά τα ελληνικά καπνά κινδύνευαν να εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη ιστορία…

Σε νέες (συγ)γραφικές περιπέτειες...

Θέλω ν' αγιάσω, μα δεν μπορώ...

Και σκέφτηκα να γράφω για το "χθες" της μικρής επαρχιακής πόλης όπου ζω, αυτής με το (σχεδόν) αδιά(ανυπό)φορο παρόν και την ενδιαφέρουσα ιστορία

...και επειδή οι επαρχιακές εφημερίδες δεν είναι κι ό,τι γρηγορότερο στις αναρτήσεις, θα το ανεβάζω μόνος μου. Η εφημερίδα της οποίας βασανίζω ανελέητα τους αναγνώστες είναι το ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ (http://www.xronometro.gr/)

Τα περιεχόμενα της πρώτης εμφάνισης ακολουθούν ευθύς αμέσως:

ΧΡΟΝΟ-λόγος
[λόγος (=άποψη) για το χρόνο ή αναζήτηση του ποιος ήταν ο λόγος (=αιτία) για όσα έφεραν τα χρόνια]

«Μα ο χρόνος ο αληθινός
σαν μικρό παιδί είναι εξόριστος.
Μα ο χρόνος ο αληθινός
είν’ ο γιος μας ο μεγάλος κι ο μικρός»
Δ. Σαββόπουλος

Ο τοίχος είχε τη δική του ιστορία...

Καταρχάς, καλό μήνα. Εκμεταλλεύομαι την ημερομηνία που συμπίπτει με την αρχή της Ινδικτιώνος (του εκκλησιαστικού έτους) για να επιχειρήσω μια καινούρια διαδρομή στις σελίδες του καβαλιώτικου τύπου: αυτή τη φορά επανερχόμενος -μετά από αρκετά χρόνια- στο πάντοτε φιλόξενο ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ. Σιωπώντας (τι να πεις;) σχετικά με τις πρόσφατες φονικές πυρκαγιές, επέλεξα να γράψω για ένα θέμα σχετικό με την άλλη «μεγάλη» επικαιρότητα: για εκλογές.
Η 1η Σεπτεμβρίου, συμπίπτει με τη συμπλήρωση εξήντα ενός χρόνων από τη διενέργεια ενός κρίσιμου δημοψηφίσματος. Μια μέρα που σημάδεψε -μαζί με άλλες- την πορεία της Ελλάδας προς μια πολυαίμακτη περιπέτεια. Αναφέρομαι στον εμφύλιο πόλεμο των ετών 1946-1949, που κόστισε δεκάδες χιλιάδες ζωές και οδήγησε τη χώρα πολλά βήματα πίσω.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Αφορμή γι’ αυτό το σημείωμα -εγκαίνιο της στήλης τούτης - υπήρξε ένας...τοίχος. Για να είμαι απολύτως ακριβής, ένας πέτρινος τοίχος του διατηρητέου κτιρίου που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ευγενίου Ιορδάνου και Αριστείδου, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (στη γειτονιά που οι παλιότεροι Καβαλιώτες γνωρίζουν ως τα «Γύφτικα»). Ο τοίχος, τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, είναι γυμνός από το επίχρισμα (σοβά) που υπήρχε και το κτίριο είναι «φασκιωμένο» με σκαλωσιές και πλέγμα. Το τελευταίο έγινε για να αποφευχθεί κάθε ενδεχόμενο ατυχήματος, μιας κι εδώ και λίγο καιρό εκτελούνται εργασίες για την αλλαγή χρήσης του και τη μετατροπή του σε κέντρο για τη μελέτη της λαογραφικής παράδοσης των Βαλκανίων.
Συνέβη να περάσω επανειλημμένα από εκεί πριν από το «φάσκιωμα» και (σε κάποια από αυτές τις διελεύσεις) μου κινήθηκε η περιέργεια για το ποιος και τι είχε γράψει στον τοίχο τόσα χρόνια πριν. Αισθάνθηκα έκπληξη επειδή κάποιο ίχνος είχε αντέξει στο διάβα τόσων χρόνων, όταν η κάθε ένδειξη ύπαρξης αντίθετης στην κρατούσα ιδεολογία απαγορευόταν (και) διά νόμου: ο Αναγκαστικός Νόμος 509 της 24ης Δεκεμβρίου 1947 απαγόρευε αυστηρά και ρητώς κάθε αναφορά σε κομμουνιστική δραστηριότητα και φρασεολογία. Ό,τι δεν είχε σβηστεί με τις βροχές τόσα χρόνια, δεν είχε σβηστεί ούτε από ανθρώπινο χέρι: να «έφταιγε» που ο τοίχος ήταν σε γειτονιά απόμερη, όπου έμεναν μεροκαματιάρηδες; Χωρίς καθυστέρηση, αντέγραψα (με δυσκολία αρχικά, αλλά το μάτι συνήθισε στη συνέχεια) τα μισοσβησμένα συνθήματα. Τα γράμματα, όπως θα διαπιστώσει ο προσεκτικός παρατηρητής των φωτογραφιών, είχαν σχεδιαστεί σε χαρτόνια ή ξύλο, είχαν κοπεί στο εσωτερικό τους ή πριονιστεί και είχαν βαφτεί με κόκκινη μπογιά. Διέκοψαν τη σιωπή τους κι άρχισαν να λένε μιαν ιστορία. Αυτήν θα προσπαθήσω να σας (ξανα)πω.
Πριν από ακριβώς εξήντα ένα χρόνια από σήμερα, στην Καβάλα -όπως και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, εκτός από τα Δωδεκάνησα που δεν είχαν ακόμη ενσωματωθεί στον «εθνικόν κορμόν της μητρός Ελλάδος» (αυτό έγινε το 1947)- διεξαγόταν ένα δημοψήφισμα. Αφορούσε την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου Β΄ στη χώρα και τη μορφή του πολιτεύματος: θα ήταν Βασιλεία ή Δημοκρατία;
Σημειώνεται ότι όταν διεξαγόταν το δημοψήφισμα αρχηγός του κράτους («Αντιβασιλεύς») ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και πρωθυπουργός ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος Κωνσταντίνος Τσαλδάρης.
Τα αντιβρετανικά αισθήματα ήταν έντονα στους κόλπους της αντιμοναρχικής παράταξης.
Είχαν μεσολαβήσει τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 1944. Τότε, οι μαχητές του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ είχαν αναμετρηθεί με τους Βρετανούς στρατιώτες και με τις ελληνικές δυνάμεις που ήταν πιστές στην υποστηριζόμενη από τον Βρετανό πρωθυπουργό Τσόρτσιλ κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου. Μετά από 33 μέρες αιματηρής σύγκρουσης είχε υπογραφεί στις 12 Φεβρουαρίου 1945 η Συμφωνία της Βάρκιζας.
Είχαν ακόμη διεξαχθεί οι βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946. Τότε τα κόμματα του Πολιτικού Συνασπισμού στον οποίο είχε μετεξελιχθεί το ΕΑΜ απείχαν.
Ακόμη και σήμερα, που οι αναθεωρητικές (επ)αναγνώσεις της Ιστορίας είναι «μόδα», τα όσα έγιναν για να «πεισθούν» οι προσκείμενοι στο ΕΑΜ εκλογείς να συμμετάσχουν και να νομιμοποιήσουν έτσι την εκλογική διαδικασία μπορούν να συνοψιστούν σε μια φράση από ένα κείμενο «αναφοράς», το άρθρο «Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946: προοίμιο του Εμφυλίου Πολέμου» του Γ. Θ. Μαυρογορδάτου στο Γ. Ο. Ιατρίδης (επιμ.) Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα έθνος σε κρίση, σελίδες 307-340. Γράφει ο Γ.Θ.Μ.: «είναι αδύνατο -και περιττό άλλωστε- να παρουσιαστεί εδώ ο ατελείωτος κατάλογος των φρικτών αγριοτήτων και των εξοργιστικών δικαστικών διώξεων που διαπράχθηκαν εναντίον πραγματικών ή υποτιθέμενων αριστερών, στο διάστημα που μεσολάβησε από τη Συμφωνία της Βάρκιζας ως το δημοψήφισμα. Τα στοιχεία είναι συντριπτικά και δεν προέρχονται μόνο από αριστερές πηγές» (σελίδες 311-312, η έμφαση δική μου, Ν.Κ.).
Αν όμως το ΕΑΜ (στο οποίο, επαναλαμβάνω, κυριαρχούσε όλο και περισσότερο το ΚΚΕ) επέλεξε (αναγκάστηκε;) να απόσχει από τις εκλογές του Μαρτίου 1946, έλαβε μέρος στο δημοψήφισμα της 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου.
Οι εκλογείς είχαν να διαλέξουν μεταξύ του ψηφοδελτίου με το όνομα «Βασιλεύς Γεώργιος», του λευκού και της δυνατότητας να γράψουν τη λέξη «Δημοκρατία»: τα δύο τελευταία θεωρούνταν αντίθετα στην επάνοδο του βασιλιά. Βέβαια, το Δ΄ Ψήφισμα της 25ης Ιουνίου 1946 που καθόριζε τα σχετικά με τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αφορούσε το ενδεχόμενο της επανόδου «της Α.Μ. του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ εις την Ελλάδα προς αυτοπρόσωπον ανάληψιν της ασκήσεως των κατά το ισχύον Σύνταγμα αρμοδιοτήτων αυτού» και δεν προέβλεπε τι θα γινόταν αν τα αντιβασιλικά ψηφοδέλτια υπερτερούσαν αριθμητικά. Ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος επισημαίνει ότι «στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα ιδιόμορφο προσωπικό δημοψήφισμα που δεν αφορούσε ούτε καν το πρόσωπο του Βασιλιά, που θεωρούνταν προκαταβολικά ως ο νόμιμος αρχηγός του κράτους, αλλά τη σκοπιμότητα της επιστροφής του στην Ελλάδα» (βλ. το κλασικό βιβλίο του Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974, σ. 168-169) και ο -γνωστός από τα τηλεοπτικά εκλογολογούντα «παράθυρα» - Ηλίας Νικολακόπουλος, στο επίσης κλασικό βιβλίο του Κόμματα και βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα 1946-1964, συντάσσεται με την άποψη αυτή (σ. 147).
Ας επιστρέψουμε, όμως στην Καβάλα και τον... τοίχο της. Όλες τις προηγούμενες από την 1η του Σεπτέμβρη μέρες είχε κλιμακωθεί μια «μάχη». Οι «εθνικόφρονες» αγωνίζονταν για το «ΝΑΙ» στο βασιλιά και οι εξόχως ανασφαλείς οπαδοί του ΕΑΜ πάλευαν για το «ΟΧΙ». Έγραψα «ανασφαλείς» για δυο λόγους. Πρώτον, επειδή η Συμφωνία της Βάρκιζας περιείχε κάποιες διατάξεις - «παραθυράκια» που επέτρεπαν τη δικαστική δίωξή τους για αδικήματα του Ποινικού Δικαίου, ακόμη κι αν οι «παραβάσεις» σχετίζονταν με τη δράση τους εναντίον συνεργατών του κατακτητή (είχαν γίνει, βέβαια, «χοντράδες» από ανθρώπους της Αριστεράς αμέσως μετά την Κατοχή, αυτά θα τα πούμε άλλοτε - ας μη βιαστούν οι «καλοθελητές»). Λόγου χάρη, ο μη κομμουνιστής Κώστας Κωνσταντάρας, διοικητής του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που απελευθέρωσε την Καβάλα στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, είχε ήδη μπει σε δικαστικές περιπέτειες. Δεύτερον και κυριότερο, το Γ΄ Ψήφισμα της 18ης Ιουνίου 1946 «περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν» είχε αρχίσει να τροφοδοτεί με «φρέσκο κρέας» τα Έκτακτα Στρατοδικεία που είχαν συσταθεί. Αρκετοί «αντεθνικώς δρώντες» Καβαλιώτες είχαν ήδη «ταξιδέψει» στο αρμόδιο για την περιοχή της Καβάλας Έκτακτο Στρατοδικείο της Δράμας.
Η Καβάλα είχε γεμίσει (τουλάχιστον οι κεντρικοί της δρόμοι) από αφίσες φιλοβασιλικού περιεχομένου. Άλλες με τη φωτογραφία του Γεωργίου κι ένα τεράστιο «ΕΡΧΕΤΑΙ» και άλλες με έναν θεόρατο τσολιά να κρατάει το ψηφοδέλτιο «Βασιλεύς Γεώργιος ο Β΄» και να δημιουργεί «σοκ και δέος» σε δυο λιλιπούτειους αντιπάλους του. Αυτοί ήταν ένας δύσμορφος «κατσαπλιάς» με ρούχα Βουλγάρου χωρικού, στο ένα χέρι του οποίου βρισκόταν ένα μαχαίρι και από το άλλο έσταζε αίμα κι ένας συνοδοιπόρος του, στο κόκκινο πουκάμισο του οποίου ήταν γραμμένα τα αρχικά Κ.Κ. Από κάτω γραφόταν: «Αυτό τρέμουν, αυτό ψήφισε. ΒΑΣΙΛΕΑ».
Όσοι, όμως, από τους αντιβασιλικούς δεν είχαν «αλισβερίσι» με δικαστήρια και τη Χωροφυλακή έδιναν (και) τη μάχη των συνθημάτων.
Η απάντηση των αντιμοναρχικών -για την ακρίβεια ό,τι απέμενε από αυτήν μέχρι πρότινος, πριν τα οικοδομικά συνεργεία αρχίσουν τη δική τους «μάχη»- ήταν τα συνθήματα που παρουσιάζονται σε αυτό το σημείωμα. Ο Θοδωρής Σπανέλης τα απαθανάτισε κι εγώ τα «αποκρυπτογράφησα».

Στον τοίχο του κτιρίου -κατά μία εκδοχή στέγαζε τότε γραφεία του ΚΚΕ, αλλά με την προπολεμική ιστορία του θα ασχοληθούμε μελλοντικά- ήταν γραμμένα τα εξής:
-ΟΛΟΙ ΟΙ ΤΙΜΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΧΟΥΝ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΠΑΝΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

-ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΕΙΣΟΝ (=ΙΣΟΝ) 4Η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ (ευθεία αναφορά στη σύμπραξη του Γεωργίου με το Μεταξά στα 1936)

-ΖΗΤΩ ΤΟ ΠΑΝΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΟΘΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Σημειώνω ακόμη ότι υπήρχε και σφυροδρέπανο.

Αντί επιλόγου, μια υπόσχεση και μια απορία. Δεσμεύομαι να ασχοληθώ ενδελεχώς με τα αποτελέσματα (στην πόλη και το νομό της Καβάλας) των εκλογών και του δημοψηφίσματος που έγιναν στα 1946.
Η απορία, όμως, δεν παίρνει άλλη αναβολή. Πόσα κτίρια της Καβάλας (δημόσια, λ.χ. η παλιά εκκλησία της Παναγίας) και ιδιωτικά (λ.χ. το πανέμορφο αρχοντικό της οικογένειας Μπενμαγιόρ στην οδό 7ης Μεραρχίας) «σβήστηκαν από το χάρτη» χωρίς να αποτυπωθούν σε μια φωτογραφία; Κι ακόμη, πρέπει να «τραβιούνται» φωτογραφίες όπως αυτές που παρουσιάζουμε…από σύμπτωση; Αυτοί που γκρεμίζουν, δεν έχουν φωτογραφικές μηχανές;
Θα επανέλθουμε...

Καλό μήνα και πάλι.